تركهای بروجن و چند روستای اطراف آن

مناطق قاليبافی در استان چهارمحال و بختياری عبارتند از:

1- چال شتر (چالشتر) 2- سامان 3- اشگفتك 4- پيربلوط 5- ارجنگ 6- وردنجان 7- فرخ شهر (قهفرخ) 8- بروجن 9- بلداجی 10- فرادينه 11- هيرگان 12- باباحيدر 13- اردل و نواحی تابعه ی آن 14- گروه فرشهای اولاد (اولاد حاج علي)

در حال حاضر كليه فرشهای استان چهارمحال بختياری را مطابق با مناطق بافت و به ويژه بافندگان آنها مي توان به دو گروه عمده تقسيم نمود:

1- قالی بختياری كه حاصل دست بافندگان عشاير بختيار و يا ساكنينی است كه منشا نژادی آنها از طوايف لر بختيار هستند.

2- قالی قشقايی كه ماحصل دست عشاير ترك قشقايی مي باشد. در سال 1280 هجری 6 گروه مهاجرين ترك (ترك قشقايي) به عناوين 1- تركی لركی 2- دره شوری 3- طايفه شش بلوكی 4- كشكولی 5- فارسيمدان 6- چهرازي، از ايل قشقايی انشعاب كرده و به صورت مهاجر به ايل بختياری آمدند و در محدوده ی شهر بروجن و چند روستای اطراف آن ساكن شدند. در حال حاضر تمامی توليدات اين گروه كه از نوع معروف و شناخته شده ی يلمه مي باشد در شهر بروجن و چند روستای حومه ی آن انجام مي شود.

طرحهای قاليهای چهارمحال و بختياري:

كليه ی طرحهای رايج و مرسوم در داخل استان چهارمحال و بختياری را مي توان به اين ترتيب طبقه بندی نمود.

قاليهای قشقايی (يلمه)


ترنجی (يا يك حوض)
شكرلو (يا دو حوض)
بندی الوان

قاليهای بختياری

خشتی ، شامل: 1- خشتی جانوری 2-خشتی گل و گياه
ترنجی (لچك و ترنج)
سرو و كاج
قابی سماوری (حقه اي)
گل مينا (گل اشرفي)
گلداني
شرابه (گل پتو، گلدانی خمره اي)
محرابي

متاسفانه در حال حاضر تعدادی از ديگر طرحها و نقوش قديمی با توجه به جايگزينی طرحهای ديگر و تحولات بازار اهميت و اعتبار خود را از دست داده اند. از اين ميان طرح حوض و طوطی و يا طرح ماهی درهم كه اغلب در روستاها و مناطق شرقی اين استان بافته مي شد، قابل توجه است.

لهجه هاى تركي در چهارمحال بختياري:" ساماني "،" بني "، " شهركي "، " سفيد دشتي" و " قشقايي "

داخلي. فرهنگي. ايرانشناسي.

رييس بنياد ايرانشناسي استان چهامحال وبختياري گفت : در حال حاضر مردم اين استان به شش گويش محلي تكلم و صحبت مي‌كنند.

"عباس قنبري عديوي" روز چهارشنبه‌درگفت وگو با ايرنا افزود : اين گويش‌ها شامل ، گويش " بختياري " ، " تركي" ، " دهكردي " ، "فرخشهري " ،"بروجني " و " هفشجاني " است.

به گفته وي ، برخي از اين گويش‌هاي محلي استان داراي گونه‌هاي گسترده‌اي هستند و همين گونه‌هاي زباني ، باعث برجسته شدن گويش‌هاي محلي در استان چهارمحال وبختياري شده است.

قنبري ادامه داد: گويش تركي ، خود به گونه‌هاي تركي " ساماني "،" بني "، " شهركي "، " سفيد دشتي" و گونه‌اي از تركي " قشقايي " و گويش بختياري به گونه‌هاي لري بختياري " كوهرنگ " ، " اردلي "، " لردگاني " ، " بابادي " ، " بابااحمدي " و " ديناراني" تقسيم مي‌شود.

رييس بنياد ايرانشناسي استان چهارمحال وبختياري گفت: در بين اين گويش‌ها گويش محلي بختياري و تركي نسبت به ساير گويش‌هاي استان از نظر فراواني جمعيت داراي گستردگي بيشتري مي‌باشد.

وي گفت: گويش بختياري به‌دليل ديرينگي خود از نظردستور زباني داراي نظام زباني و ساختار دستوري سازماني مي‌باشد و به زبان معيار كشور بسيار نزديك است.

قنبري ، از اجراي طرح "ادبيات شفاهي مردم چهارمحال و بختياري " خبر داد و گفت : در اين طرح ادبيات شفاهي ( ادبيات فلكوريك ) در ژانرها و تم‌هاي خاص نظير ضرب المثلها ،لطيفه‌ها ، دعا ، نفرين ، دوبيتي‌ها و اشعار مختلف به صورت خام از سوي بنياد ايرانشناسي استان جمع آوري مي‌شود.

رييس بنياد ايران شناسي استان گفت: پس از جمع آوري اين آثار ، محققان و پژوهشگران بنياد ايرانشناسي بر روي آن تحقيق و پژوهش خواهند كرد و آن را به صورت مكتوب و نوار كاست در اختيار علاقه مندان قرار مي‌دهند.

وي گفت:ادبيات شفاهي(فلكور) ايران پس از مرحوم "ابوالقاسم‌انجوي شيرازي" بدون پشتيبان باقي ماند و با تغيير ساختار زندگي مردم و ورود فناوري و تكنولوژهاي جديد، ادبيات شفاهي نيز در حال تغيير است.

قنبري تاكيد كرد: حفظ و احياي زبان و گويش‌هاي محلي موجب زنده نگهداشتن سنت‌ها و آيين‌هاي ايراني و اسلامي در سطح كشور خواهد شد.

رييس بنياد ايران شناسي شعبه استان چهارمحال وبختياري افزود: در حال حاضر وجود شبكه‌هاي اينترنتي، ماهواره‌اي و راديو و تلويزيون و حتي گسترش فناوري ‪ ICT‬مي‌تواند زبان و ادبيات شفاهي مردم روستاهاي‌استان رابه مخاطره بيندازد.

به گفته وي، در حال حاضر بيش از ‪ ۵۰۰‬محقق ، استاد دانشگاه ، استاديار دانشيار و دانشجوي كارشناسي ارشد و دكترا با بنياد ايرانشناسي اين استان همكاري دارند.

قنبري يادآور شد: بنياد ايرانشاسي استان امسال در سطح كشور مقام دوم را از نظر ارايه مقالات پژوهشي كسب كردودردومين همايش‌بين‌المللي ايرانشناسي نيز با ارايه ‪ ۳۰‬مقاله ، دومين استان كشور از نظر پژوهش علمي شناخته شد.

به گزارش ايرنا،استان چهارمحال وبختياري در حال حاضر داراي شش شهرستان ، ‪ ۲۶‬شهر و ‪ ۹۹۸‬روستا ، با جمعيتي افزون بر ‪ ۸۴۰‬هزارنفراست و در گذشته به دو بخش بختياري‌نشين و چهارمحالي‌نشين شامل "ميزدج " ، " لار" ، " گندمان " و " شوراب " تقسيم مي‌شد.

شهرهاى ترك نشين چهارمحال بختياري: سامان٫ بولداجى٫ فرادونبه و جونقان

از مقاله
مناطق ترك در استان اصفهان: نوشته: حسين مسلمى٫ ترجمه: مهران بهارى

1- (تركهاى قشقايى) قشقايىها: تركهاى قشقايى در قالب دو طائفه به اصفهان نزديك شده و در پيرامون آن (غرب و جنوب) ساكن گرديده اند:

- بخشى منسوب به قشقاييانى كه در استان فارس زندگى مىكنند ٫ به هنگام ييلاق و قشلاق و به مرور زمان در نواحى جنوبى استان اصفهان مسكن گزيده اند. تركهاى "سميرم" و "شهرضا" احتمالا مربوط به اين گروه مىباشند.

- بخش ديگر باز هم منسوب به طائفه قشقايى بوده و بدنبال درگيرى درون ايلىاى در گذشته از ايل مذكور جدا و به ايل بزرگ بختيارى پيوسته است.

اين گروه شامل تركهايى كه در روستاهايى مانند "مباركه"٫ "لنجان" و "فلاورجان" استان اصفهان ساكنند و همچنين همه تركهايى كه در منطقه چهارمحال و بختيارى زندگى مىكنند است.

لازم به ذكر است كه جعميت تركهاى چهار محال نيز قابل ملاحظه و برجسته است. از شهرهاى آنان مىتوان "سامان"٫ "بولداجى"٫ "فرادونبه" و "جونقان" را برشمرد. البته در چهارمحال از ارمنيان نيز آثارى ديده مىشود.

مراسم «كتل»

يكي از آئين ها و مناسك ايل بختياري ، مراسم «كتل» Kotoal است كه به هنگام فوت يكي از جوانان سلحشور و جنگاور و يا مردان بزرگ ايل ، در مكاني به نام « مافه گه » (Mafe Ga) برگزار مي گردد .

«كتل» واژه اي است تركي كه در فرهنگنامه به مفهوم اسب يدك كش و يا اسبي زين كرده كه پيشاپيش شاهان و امرا مي برند نيز اطلاق شده است .

«بيخودم در پي آن شوخ دغل توسن عمر من است اسب كتل»

در اين مراسم اسبي (ماديان اصيل) را با پارچه ي سياه مي پوشانند ، گردنش را با دستمال هفت رنگ آذين كرده ، با چشماني سرمه كشيده و پيشاني حنا بسته و افسار آن در دست يك نفر مرد به دور مكعبي كه به آن «مافه» Mafe مي گويند ، مي چرخانند . به اين ترتيب مراسم عزاداري به همراه موسيقي (ساز چپي) و خواندن اشعار محزون آغاز مي گردد.

تركان دو گنبدان

گويش تركي بصورت پراكنده در شهرها و روستاها و مناطق عشاير استان بويژه در شهر دوگنبدان مورد استفاده قرار ميگيرد

عشاير كهگيلويه و بويراحمد با لهجه لري و گروه اندكي تركي صحبت مي كنند

ارايه آمار ناهمگون ۲۵هزارخانواري و ۱۹هزارو۱۳خانواري عشاير كه دو آمار نامتعادل است ، خدمات رساني مطلوب به اين قشر را دچار مشكل كرده است.

براساس آخرين آمار ، عشاير كوچ رو در كهگيلويه و بويراحمد ۱۳هزارو۵۰۰خانوار هستند كه جمعيتي درحدود ۹۳هزارنفر (۱۷درصد كل جمعيت استان ) است و با زندگي ايلياتي در ييلاق و قشلاق به سرمي برند.

كهگيلويه و بويراحمد قلمرو زيست شش ايل بويراحمدي، طيبي، بهمئي ، دشمن زياري، چرامي و بابوئي، با ۱۶ تيره، ۱۸۱ طايفه و يكهزار و ۸۱۶ اولاد است كه از اطراف گچساران ، كهگيلويه ، ممسني ، رامهرمز و بهبهان ييلاق را درمناطق خوش آب و هواي اين استان و در سميرم سپري مي كنند.
كهگيلويه به دليل وسعت و جمعيت زيادتر ، بيشترين جمعيت عشاير استان را با حدود ۷هزارخانوار دارد. عشاير كهگيلويه و بويراحمد با لهجه لري و گروه اندكي تركي صحبت مي كنند و مذهب شيعه اثني عشري دارند.

تحصيل كودكان عشاير ترك همدان

خبرگزاري ميراث فرهنگي

شانزده هزار خانوار عشاير لرستان در دو مسير كوهستاني و مالرو، كوچ پاييزه خود را با سرد شدن هوا، به سمت قشلاق آغاز كردند.

اين عشاير كه شامل دو گروه لرهاي بختياري و لرستان (لر كوچك) هستند، در سال هاي اخير اغلب به وسيله اتومبيل كوچ مي كنند و گوسفندان خود را به وسيله چوپان از طريق كوهستان به مسير تقريبا ثابت و مشخص خود در قشلاق كوچ مي دهند.

عليرضا فرزين معاون پژوهشي ميراث فرهنگي استان لرستان درباره كوچ عشاير از ييلاق به قشلاق مي گويد: «عشاير لرستان با شروع فصل سرما از منطقه خرم آباد مثل اشتر و نورآباد، چغل وند و ازنا كه در هنگام گرما و ييلاق در آنجا به سر مي برند، به سمت مناطق گرمسير چون بخش هاي جنوبي استان لرستان و شمال خوزستان قشلاق مي كنند. آنها گوسفندان خود را در مناطقي چون اطراف دزفول، انديمشك، دهلران، پل دختر و پا اَلَم براي چراي قشلاقي اسكان مي دهند.

بيشتر عشاير لر براي تحصيل كودكان خود از سرباز معلم ها استفاده مي كنند. اما برخي از عشاير به خصوص عشاير ترك همدان، به دليل نداشتن جاي مشخص در قسمت ييلاق و قشلاق و اجاره اي بودن مكان شان، نمي توانند براي تحصيل كودكان خود برنامه ريزي كنند و كودكان آنها از درس خواندن بي بهره مي مانند.»

شهر بلداجي: يادگار تركان تيره بولوردي صفي خان قشقايي

تاريخچه بلداجي

از گذشته بلداجي اسناد تاريخي مدوني در دست نيست ، ليكن شواهدي وجود دارد كه مبين اسكان جمعيت در اين ناحيه است. خرابه‌هاي صفي آباد محل اسكان عشاير ترك زبان قشقايي يا تركان تيره بولوردي صفي‌خان قشقايي بود. اين تيره پس از صفي آباد به محل فعلي شهر بلداجي نقل مكان كرده‌اند و به مرور زمان از نقاط ديگري مانند جونقان و فرا دنبه نيز گروه‌هايي به بلداجي مهاجرت كرده و اسكان يافته‌اند. همراه با اسكان اجباري ارامنه در دوران صفويه در اصفهان گروهي از ارامنه نيز در بلداجي و قلعه ممكا ساكن و بعدها به علل مذهبي مجبور به كوچ از اين دو نقطه شده‌اند. در هر صورت قدمت قطعي هسته اوليه شهر بلداجي را تا حدود 250 سال پيش تخمين مي‌زنند.

شهر بلداجى با بيش از ۱۰ هزار نفر جمعيت در فاصله ۶۲ کيلومترى شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختيارى واقع شده است . گز انگبين اين شهر بسيار مشهور است.

دودمان تركي برسقيان از تركان سلجوقي

در نيمه نخست قرن پنجم هجري تركان سلجوقي به ايران يورش آوردند و در اندك زماني شرق و غرب ايران را در نور ديدند و به حاكميت غزنويان و آل بويه بر ايران خاتمه دادند . لرستان در سال 435 هجري به تصرف ((ابراهيم ينال )) برادر طغرل سلجوقي درآمد . ابراهيم ينال شهر شاپور خواست (خرم آباد ) را به محاصره در آورد و علي رغم دفاع شجاعانه مردم آن شهر ، او موفق گرديد شهر را اشغال نموده و كشتار و ويراني فراواني به بار آورد و مرتكب انواع جنايات گردد. بدين ترتيب لرستان تحت سيطره تركان سلجوقي درآمد و جزئي از امپراطوري آنان شد .

در دوره سلجوقي دودماني از تركان سلجوقي موسوم به ((برسقيان ))بر لرستان حاكميت يافت . برسقيان از حكام و عمال موثر و مشهور روزگار سلاجقه بودند . مركز حكمراني آنان شهر شاپور خواست و الشتر بوده است . هم اكنون يك سنگ نوشته به تاريخ 513 هجري مربوط به امير اسفهسالار كبير ، ابوسعيد برسق بن برسق در شهر خرم آباد و چند سنگ قبر از اين دودمان در شهر الشتر وجود دارد كه ياد آور حاكميت اين خاندان بر لرستان استּ سلسله برسقي سرانجام پس از روي كار آمدن اتابكان لر كوچك بر افتاد و به خارج از لرستان رانده شدند.

امپراطوري سلجوقي در نيمه دوم قرن ششم هجري از هم فرو پاشيد در نتيجه حكومتهاي محلي مختلفي از گوشه و كنار اين امپراطوري سر براورد .يكي از اين حكومتهاي محلي اتابكان لر كوچك بود كه در منطقه لرستان و ايلام (لر كوچك )تشكيل گرديد .موسس اين سلسله كه به نام جد آن ،خورشيد به(خورشيدي) نيز شهرت دارد ،شجاع الدين خورشيد است .وي كه از سركردگان يكي از طوايف لرستان موسوم به(جنگروي )بود ،ابتدا در خدمت حسام الدين شوهلي ،از امراي ترك سلجوقي حاكم خوزستان و لرستان به سر ميبرد و سپس از جانب او به حكومت لرستان گمارده شد

در جنوب شرقي راه خرم آباد به خوزستان در شمال خرابه هاي (شاپورخواست)، سنگ نوشته اي به شكل مكعب مستطيل منسوب به قرن ششم هجري قمري پابرجاست. گوشه هاي اين سنگ با جهات فرعي منطبق است و نوشته روي آن از پهنه جنوب شرقي شروع مي شود و به پهنه شمال شرقي پايان مي يابد.

سنگ نوشته ابوسعيد برسق كبير

روي سطح جنوب شرقي پنج سطر، بر سطح جنوب غربي شش سطر، بر سطح شمال غربي چهار سطر و بر آخرين سطح نيز چهار سطح با خط نيم كوفي و نسخ، بطور برجسته حجاري شده است.

اين سنگ نوشته مربوط به يكي از امراي سلطان محمود بن محمد بن ملكشاه سلجوقي به نام ابوسعيد برسق كبير است كه در سال 513 هجري قمري نقر شده است. موضوع آن دو فرمان (منع مردم از پوشيدن لباس ابريشمي) و (اجازه علف چراني به دامداران) است.

سنگ نبشته از قرن ششم- خرم آباد - ارتفاع 5/3 متر - تاريخ آن 513 هجري قمري است

تركان چاپلق- ازنا٬ لرستان

جاپلق (japelagh)يا معرب كلمه گاپله را مي توان يكي از مناطق مركزي ايران ناميد . جاپلق در ابتداء از شمال تا دشت ساوه و قم و از غرب تا حوالي همدان و از شرق به خوانسار و گلپايگان و از جنوب تا مناطق بختياري محدود مي شده است .

تركان ساكن جاپلق اين منطقه را چاپلق (chapelagh)يا (chaplagh)هم ميگويند .

مردم شهرستان ازنا آريايي و فارس و لهجة‌مردم آن فارسي اراكي که به آن گاپله ای هم می گویند مي باشد. اقلیت های ترک ، ارامنه، یهودی ، گرجی ،بختیاری و قشقایی در شهرستان ازنا زندگی میکنند که هرکدام تاریخی کهن از این خطه در سینه دارند . اين شهر قبلاً جزء حوزه عراق عجم ( استان مركزي ) قرار گرفته بود كه در دومين تقسيمات كشوري در سال ۱۳۱۷ متاسفانه جزء حوزه لرستان قرار گرفت .

تعداد زيادي از اقوام ترك به دنبال شاه اسماعيل صفوي به صورت قبيله اي در منطقه گاپله ساكن شده اند كه از آن مناطق مي توان به آشور آباد ، ‌كلبر ، ‌گل زرد ، ‌ده موسي ، ‌و لوزدر و … نام برد كه به علت گذشت زمان لهجه تركان گاپله با تركهاي آدربايجان در اكثر كلمات اختلاف دارد .

شدت فرهنگ تركي در جاپلق به حدي است كه حتي در شهرستان ازنا بسياري از افراد ترك زبان زندگي مي كنند و غالب كلمات نيز تركي مي باشد .

طايفه ترك آغاجارى در لرستان: كوهگيلويه

در جنوب غربى ايران در ميان ايلات كهگيلويه طايفه ترك تبارى بنام آغاجارى وجود دارد. برخى منابع طايفه آغاج ارى كهگيلويه را٬ طايفه اى لرزبان اما با تبارى آميخته و يا به شكل ملقمه اى از گروههاى تركى٬ تاجيك و لر طبقه بندى كرده اند. شمارى از آنها نيز علاوه بر آقاجرى٬ از وجود طايفه اى بنام قره جرى در كهگيلويه -هر دو آميزه اى از عناصر ترك و فارس- خبر مىدهند. هر چند پيوستن تيره هايى ايرانىتبار و يا زبان به طايفه آغاج ارى متصور است اما اين طائفه اصلا و بىشك طائفه اى ترك تبار و ترك زبان بوده است. محتمل است كه عمده آغاج ارىهاى كهگيلويه اولاد آغاج ارىهاى داخل در اتحاديه طوايف تركى-آذربايجانى قاراقويونلوها٬ و اقلا برخى از تيره هاى آغاج ارى مخصوصا افشارها باقيمانده شاخه كهگيلويه اى افشارهاى خوزستان - طايفه بسيار نيرومندى كه توسط شاه عباس اول پس از شورشهاى ١٥٩٧-١٥٩٦ پراكنده شده اند- باشند.

طايفه آغاجارى از تيره هاى افشار٬ داودى٬ جغتاى٬ شعرى (شيرى)٬ لرزبان٬ بگدلى٬ جامه بزرگى٬ كشتيل (گشتيلى)٬ قاراباغى٬ آقباغى؟٬ تيلكه لو (تيله كو؟)٬ ختايى؟٬ بشيرى؟٬ ديلمى؟ تشكيل شده است. در گذشته شمار آغاج ارىها كه هنوز بافت ايلى خود را محافظه نموده بودند حدود ٥٠٠٠ خانوار بوده كه بعدا به ٢٠٠٠ كاهش يافته است. در اثر ضديتها و درگيريهاى بين تيره هاى آغاج ارى همچنين با طوائف ديگر٬ اين تيره ها پراكنده شده٬ بخشى با تغيير و يا از دست دادن نام خود به طوايف ديگر ملحق و يا به زندگى يكجانشينى آغاز نموده و ساكن دهات و روستاها گرديده اند.

طبق بعضى منابع گرچه شمارى از تيره هاى آغاج ارى (افشار٬ جغتايى٬ بگديلى٬ قاراباغى٬ ختايى؟) هنوز به زبان تركى سخن مىگويند اغلب آنها اكنون لرزبان و برخى فارسى زبان شده اند. بنا بر برخى منابع ديگر همه تيره ها و طوايف آغاج ارى از جمله جامه بزرگ٬ بگ دلى٬ بنكلو؟٬ جغتاى٬ داودى٬ قراباغى٬ لرزبان٬ قشتيل٬ شئرى و همچنين آن گروههايى كه بافت ايلى خود را از دست مىدهند همه زبان و فرهنگ تركى خود را از دست داده و از هر جهت لر شده اند. با اينهمه گفته شده است كه توركان آغاج ارى لرزبان شده٬ به نگاهدارى نامهاى تركى خود علاقه و اصرار دارند و اسامى تركى تولى آقا٬ آتش آقا٬ جغتا و ... غيره در ميان آنها زياد ديده مىشود.

گزارش مردم‌شناسي

معرفي كتاب: عناصر تركي در واژگان شباني بختياري

, نوشته : ژان پي ير ديگار ، اگزاويه دوپلانول ، لوئي بازن ؛ ترجمه اصغر كريمي
[بي جا : بي نا ، بي تا] 13 برگ

گزارش شامل بررسي ويژگي هاي عمومي ايل بختياري ، تاريخ نظام كوچ نشيني در ميان عشاير بختياري ، عناصر تركي در واژگان شباني بختياري و تحليلي بر واژگان تركي در گويش بختياري است .

مقاله در مجموعه مقالات مردم شناسي ، دفتر دوم (سال : 62) به چاپ رسيده است .
مركز اسناد و مدارك

آداب و رسوم ديني - شيعه
چهارمحال و بختياري
زبان تركي / ايلات / عشاير / كوچ نشينان

آوازهاي نانوايان با زبان تركي در لرستان

گزارشي از همايش «نان و آب در آيينه آينده ايران»

«هوشنگ جاويد» پژوهشگر و محقق موسيقي عامه درباره «نان و موسيقي، آداب ها و آوازها» صحبت مي كند. او با اشاره به اين كه «ساج» در لرستان هم براي پخت نان مورد استفاده قرار مي گيرد و هم به عنوان ساز در مراسم عروسي، عزا، كسوف و خسوف آهنگ هاي ضبط شده از مراسم عزا و عروسي لرها را براي حاضرين پخش مي كند كه دانشجويان را تحت تاثير قرار مي دهد.

او در ادامه صحبتش به آوازهايي كه نانوايان قديم هنگام پخت نان مي خواندند اشاره مي كند و يكي از آنها را كه با زبان تركي خوانده شده است پخش مي كند.

معرفي كتاب: توصيف زبان شناختي گويش تركي بن در شمال غربي شهركرد

دانشگاه اصفهان
تحصيلات تکميلي
تاريخ دفاع : 2/8/79
رشته و گرايش : زبان شناسي همگاني
استاد مشاور : دکتر ساسان سپنتا
نام و نام خانوادگي : رضا هاشمي بني
دانشكده : ادبيات و علوم انساني
استاد راهنما : دکتر سعيد کتابي

توصيف زبان شناختي گويش تركي بن

چكيده

گويش تركي بن يكي از گويشهاي متنوع زبان تركي است كه در شهر بن ، در 27 كيلومتري شمال غربي شهركرد ، مركز استان چهارمحال وبختياري به آن تكلم مي شود.

« توصيف زبان شناختي گويش تركي بن » شامل بررسي آوايي ، واجي ، ساختواژي ونحوي گويش تركي بن ومقايسه آن با موارد مشابه در زبان تركي استانبولي در طي نه فصل و يك ضميمه مي باشد.

چون هدف ، بررسي تفاوتها وشباهتها در بخش اوايي ، واجي ، ساختواژي ودستوري گويش تركي بن با زبان تركي استانبولي بوده است وچون توصيف مناسبي از زبان تركي استانبولي در دسترس نبود ،ابتدا براساس منابع و كتب وخود آموزهايي كه براي اموزش زبان تركي استانبولي نگاشته شده بود ، توصيفات بخش واجي ، ساختواژي و دستوري انجام شده وسپس مقايسه آن با توصيف گويش تركي بن انجام پذيرفت.

در مورد گويش تركي بن نيز با گويشوران مختلف مصاحبه شده وتوليدات زباني آنها در نوار كاست ضبط وس پس به بررسي تركيب واجها ، تكواژها وكلمات وجمله ها پرداخته شد.

درتجزيه وتحليل ابتدا آوانويسي نمونه هاي گفتاري انجام شده تا مشخصات واجي كه در تشخيص تكواژها كاربرد دارند ، مشخص گردند.

در بخش صرف ، چگونگي پيوند تكواژها وايجاد واژه ها مورد بررسي واقع شده است . در بخش نحو ، چگونگي تركيب واژه ها براي ايجاد ساختهاي بزرگتر مثل گروه ، بند ، جمله مورد بررسي قرار گرفته ودر بررسي نحو دستور ساختگرايي مقوله وميزان كه توسط هاليدي انجام شده ، مبناي كار بوده است.

در بخش واژگان ، براي يافتن معناي دقيق واژه هاي گويش مقابله اي از واژه هاي گويش تركي بن وزبان تركي استانبولي صورت گرفته واز اين طريق تفاوتهاي واژگاني بين گويش وزبان تركي استانبولي مشخص شده است . امثال وحكم مورد استفاده مردم بن ونيز اشعاري از يكي از شعراي معاصر نيز جهت آشنايي با ادبيات شفاهي اين گويش در فصل 9 آمده است.

مركز محاسبات وفن آوري اطلاعات دانشگاه اصفهان
مهر ماه ۱۳۸۳

زبان تركي در استان چهارمحال و بختياري

اين استان از دوبخش عمده يكي چهارمحال و ديگري بختياري تشكيل شده است كه چهارمحال شامل محالهاي لار ، كيـــار ، ميزدج و گندمان مي باشد و در نيمه شمال شرقي استان قرار دارد و از آن بعنوان هند كوچك ياد شده و بختياري كه از جنوب غربي استان تا مرز كهكيلويه و بوير احمد ، خوزستان و لرستان ادامه دارد .

گويش ساكنان استان فارسي ، تركي ، لري و بختياري است واكثرا“ به كشاورزي و دامپروري اشتغال دارند .

روستاهاي ترك در شرق دشت سيلاخور استان لرستان

دشت سيلاخور بزرگترين زمين هموار استان لرستان است كه از قطب هاي كشاورزي و باغداري هم به شمار مي رود. سيلاخور به دو بخش تقسيم مي شود

سيلاخور بالا: از جنوب ملاير و شرق نهاوند شروع شده و تا حوالي شهر بروجرد ادامه مي يابد. مركز عمده آن شهر اشترينان يا اشتاد است. روستاهاي اين منطقه همگي آباد و پر جمعيت هستند و تفريح گاههاي قديمي مردم بروجرد مانند ييلاق هاي تك درخت (تاك درخت)، ونايي و خشتيانك همگي در اين بخش هستند. محصول عمده آن انگور و ميوه هاي مختلف است. كوههاي مهم منطقه شامل قله هاي بلند كوه گرين در غرب كه كانون دائمي آب منطقه بروجرد است و نيز كوههاي كم ارتفاع تر يزدگرد در شرق مي شود.

بيشتر مردم منطقه گويش بروجردي دارند ولي در روستاهاي غربي گويش مردمان بيشتر لري (لرستاني) است. تعداد كمي روستا در شرق منطقه به زبان تركي تكلم مي كنند
.

هواي آن سرد تر از سيلاخور سفلي است و ميوه هايش دير تر مي رسند. جاده بروجرد - ملاير - همدان و نيز جاده بروجرد - نهاوند - كرمانشاه از اين ناحيه مي گذرد.

مراكز پيش دبستاني در مناطق دو زبانه تركي و لري در استان چهارمحال و بختياري

هم اكنون حدود 8 هزار و 700 نو آموز در 420 مركز پيش دبستاني در سطح استان چهارمحال و بختياري مشغول به تحصيل مي باشند 27/12/1383

به گزارش واحد خبر روابط عمومي سازمان آموزش و پرورش استان اكبر فدايي همچنين دو زبانه بودن نوآموزان در مراكز پيش دبستاني را يكي از مهمترين مشكلات اين گروه دانست و يادآور شد : اين مشكل در مناطقي كه به زبان تركي صحبت و لري صحبت مي كنند بيشتر به چشم مي خورد .

رييس گروه آموزش پيش دبستاني و ابتدايي آموزش و پرورش استان در ادامه تصريح كرد : دو زبانه بودن نوآموزان در بعضي از مناطق باعث شده است كه سازمان آموزش و پرورش استان هر سال كلاسهاي ويژه اي را براي تدريس اين گروه در مناطق ياد شده ايجاد كند . اكبر فدايي همچنين زمان برگزاري اين كلاسها را براي اين افراد در مدارس حدود يكصد ساعت در هر دوره خواند و يادآور شد در مدت ياد شده هزينه و امكانات آموزشي براي نوآموزان در اين كلاسها توسط سازمان آموزش و پرورش تأمين مي شود . وي در پايان تأكيد كرد : در سال جاري بيش از 2 هزار نوآموز در مناطق دو زبانه در سطح استان در بيش از 150 كلاس درس شركت كردند % روابط عمومي سازمان آموزش و پرورش استان

سامان و بن و تعدادي از روستاهاي اطراف شهركرد به زبان تركي صحبت ميكنند

مردم اين استان عمدتا به زبان فارسي تكلم ميكنند و در روستاها فارسي روستايي متداول است. بعضي از شهرها و مناطق استان از جمله سامان و بن و تعدادي از روستاهاي اطراف شهركرد به زبان تركي صحبت ميكنند.

شهركرد

به عقيده برخي از معماران در نواحي مختلف اين ناحيه افراد بومي كه از نقاط ديگر به اينجا كوچ كرده اند و در امتداد كوههاي شمالي و جنوبي كه داراي آب و مرتع بوده ساكن شدند و يا در دوران تاريخ به سبب موقعيت خاص جغرافيايي ييلاق و قشلاق نموده و عده اي بر جا ماندند.

ساكن شدن عده اي بنا بر تصميم سلاطين و بزرگان باعث شد كه در حال حاضر در هر يك از محلات شهرستان و يا روستا طوائفي متعدد با نامهاي مختلف و زبان و لهجه مخصوص از تركي و تاجيك ، ارمني و فارسي مشاهده مي شود.

(مطالب فوق از سايت و بروشور هاي تهيه شده توسط سازمان ايرانگردي و جهانگردي استان تهيه شده است)