مراسم «كتل»

يكي از آئين ها و مناسك ايل بختياري ، مراسم «كتل» Kotoal است كه به هنگام فوت يكي از جوانان سلحشور و جنگاور و يا مردان بزرگ ايل ، در مكاني به نام « مافه گه » (Mafe Ga) برگزار مي گردد .

«كتل» واژه اي است تركي كه در فرهنگنامه به مفهوم اسب يدك كش و يا اسبي زين كرده كه پيشاپيش شاهان و امرا مي برند نيز اطلاق شده است .

«بيخودم در پي آن شوخ دغل توسن عمر من است اسب كتل»

در اين مراسم اسبي (ماديان اصيل) را با پارچه ي سياه مي پوشانند ، گردنش را با دستمال هفت رنگ آذين كرده ، با چشماني سرمه كشيده و پيشاني حنا بسته و افسار آن در دست يك نفر مرد به دور مكعبي كه به آن «مافه» Mafe مي گويند ، مي چرخانند . به اين ترتيب مراسم عزاداري به همراه موسيقي (ساز چپي) و خواندن اشعار محزون آغاز مي گردد.

تركان دو گنبدان

گويش تركي بصورت پراكنده در شهرها و روستاها و مناطق عشاير استان بويژه در شهر دوگنبدان مورد استفاده قرار ميگيرد

عشاير كهگيلويه و بويراحمد با لهجه لري و گروه اندكي تركي صحبت مي كنند

ارايه آمار ناهمگون ۲۵هزارخانواري و ۱۹هزارو۱۳خانواري عشاير كه دو آمار نامتعادل است ، خدمات رساني مطلوب به اين قشر را دچار مشكل كرده است.

براساس آخرين آمار ، عشاير كوچ رو در كهگيلويه و بويراحمد ۱۳هزارو۵۰۰خانوار هستند كه جمعيتي درحدود ۹۳هزارنفر (۱۷درصد كل جمعيت استان ) است و با زندگي ايلياتي در ييلاق و قشلاق به سرمي برند.

كهگيلويه و بويراحمد قلمرو زيست شش ايل بويراحمدي، طيبي، بهمئي ، دشمن زياري، چرامي و بابوئي، با ۱۶ تيره، ۱۸۱ طايفه و يكهزار و ۸۱۶ اولاد است كه از اطراف گچساران ، كهگيلويه ، ممسني ، رامهرمز و بهبهان ييلاق را درمناطق خوش آب و هواي اين استان و در سميرم سپري مي كنند.
كهگيلويه به دليل وسعت و جمعيت زيادتر ، بيشترين جمعيت عشاير استان را با حدود ۷هزارخانوار دارد. عشاير كهگيلويه و بويراحمد با لهجه لري و گروه اندكي تركي صحبت مي كنند و مذهب شيعه اثني عشري دارند.

تحصيل كودكان عشاير ترك همدان

خبرگزاري ميراث فرهنگي

شانزده هزار خانوار عشاير لرستان در دو مسير كوهستاني و مالرو، كوچ پاييزه خود را با سرد شدن هوا، به سمت قشلاق آغاز كردند.

اين عشاير كه شامل دو گروه لرهاي بختياري و لرستان (لر كوچك) هستند، در سال هاي اخير اغلب به وسيله اتومبيل كوچ مي كنند و گوسفندان خود را به وسيله چوپان از طريق كوهستان به مسير تقريبا ثابت و مشخص خود در قشلاق كوچ مي دهند.

عليرضا فرزين معاون پژوهشي ميراث فرهنگي استان لرستان درباره كوچ عشاير از ييلاق به قشلاق مي گويد: «عشاير لرستان با شروع فصل سرما از منطقه خرم آباد مثل اشتر و نورآباد، چغل وند و ازنا كه در هنگام گرما و ييلاق در آنجا به سر مي برند، به سمت مناطق گرمسير چون بخش هاي جنوبي استان لرستان و شمال خوزستان قشلاق مي كنند. آنها گوسفندان خود را در مناطقي چون اطراف دزفول، انديمشك، دهلران، پل دختر و پا اَلَم براي چراي قشلاقي اسكان مي دهند.

بيشتر عشاير لر براي تحصيل كودكان خود از سرباز معلم ها استفاده مي كنند. اما برخي از عشاير به خصوص عشاير ترك همدان، به دليل نداشتن جاي مشخص در قسمت ييلاق و قشلاق و اجاره اي بودن مكان شان، نمي توانند براي تحصيل كودكان خود برنامه ريزي كنند و كودكان آنها از درس خواندن بي بهره مي مانند.»

شهر بلداجي: يادگار تركان تيره بولوردي صفي خان قشقايي

تاريخچه بلداجي

از گذشته بلداجي اسناد تاريخي مدوني در دست نيست ، ليكن شواهدي وجود دارد كه مبين اسكان جمعيت در اين ناحيه است. خرابه‌هاي صفي آباد محل اسكان عشاير ترك زبان قشقايي يا تركان تيره بولوردي صفي‌خان قشقايي بود. اين تيره پس از صفي آباد به محل فعلي شهر بلداجي نقل مكان كرده‌اند و به مرور زمان از نقاط ديگري مانند جونقان و فرا دنبه نيز گروه‌هايي به بلداجي مهاجرت كرده و اسكان يافته‌اند. همراه با اسكان اجباري ارامنه در دوران صفويه در اصفهان گروهي از ارامنه نيز در بلداجي و قلعه ممكا ساكن و بعدها به علل مذهبي مجبور به كوچ از اين دو نقطه شده‌اند. در هر صورت قدمت قطعي هسته اوليه شهر بلداجي را تا حدود 250 سال پيش تخمين مي‌زنند.

شهر بلداجى با بيش از ۱۰ هزار نفر جمعيت در فاصله ۶۲ کيلومترى شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختيارى واقع شده است . گز انگبين اين شهر بسيار مشهور است.

دودمان تركي برسقيان از تركان سلجوقي

در نيمه نخست قرن پنجم هجري تركان سلجوقي به ايران يورش آوردند و در اندك زماني شرق و غرب ايران را در نور ديدند و به حاكميت غزنويان و آل بويه بر ايران خاتمه دادند . لرستان در سال 435 هجري به تصرف ((ابراهيم ينال )) برادر طغرل سلجوقي درآمد . ابراهيم ينال شهر شاپور خواست (خرم آباد ) را به محاصره در آورد و علي رغم دفاع شجاعانه مردم آن شهر ، او موفق گرديد شهر را اشغال نموده و كشتار و ويراني فراواني به بار آورد و مرتكب انواع جنايات گردد. بدين ترتيب لرستان تحت سيطره تركان سلجوقي درآمد و جزئي از امپراطوري آنان شد .

در دوره سلجوقي دودماني از تركان سلجوقي موسوم به ((برسقيان ))بر لرستان حاكميت يافت . برسقيان از حكام و عمال موثر و مشهور روزگار سلاجقه بودند . مركز حكمراني آنان شهر شاپور خواست و الشتر بوده است . هم اكنون يك سنگ نوشته به تاريخ 513 هجري مربوط به امير اسفهسالار كبير ، ابوسعيد برسق بن برسق در شهر خرم آباد و چند سنگ قبر از اين دودمان در شهر الشتر وجود دارد كه ياد آور حاكميت اين خاندان بر لرستان استּ سلسله برسقي سرانجام پس از روي كار آمدن اتابكان لر كوچك بر افتاد و به خارج از لرستان رانده شدند.

امپراطوري سلجوقي در نيمه دوم قرن ششم هجري از هم فرو پاشيد در نتيجه حكومتهاي محلي مختلفي از گوشه و كنار اين امپراطوري سر براورد .يكي از اين حكومتهاي محلي اتابكان لر كوچك بود كه در منطقه لرستان و ايلام (لر كوچك )تشكيل گرديد .موسس اين سلسله كه به نام جد آن ،خورشيد به(خورشيدي) نيز شهرت دارد ،شجاع الدين خورشيد است .وي كه از سركردگان يكي از طوايف لرستان موسوم به(جنگروي )بود ،ابتدا در خدمت حسام الدين شوهلي ،از امراي ترك سلجوقي حاكم خوزستان و لرستان به سر ميبرد و سپس از جانب او به حكومت لرستان گمارده شد

در جنوب شرقي راه خرم آباد به خوزستان در شمال خرابه هاي (شاپورخواست)، سنگ نوشته اي به شكل مكعب مستطيل منسوب به قرن ششم هجري قمري پابرجاست. گوشه هاي اين سنگ با جهات فرعي منطبق است و نوشته روي آن از پهنه جنوب شرقي شروع مي شود و به پهنه شمال شرقي پايان مي يابد.

سنگ نوشته ابوسعيد برسق كبير

روي سطح جنوب شرقي پنج سطر، بر سطح جنوب غربي شش سطر، بر سطح شمال غربي چهار سطر و بر آخرين سطح نيز چهار سطح با خط نيم كوفي و نسخ، بطور برجسته حجاري شده است.

اين سنگ نوشته مربوط به يكي از امراي سلطان محمود بن محمد بن ملكشاه سلجوقي به نام ابوسعيد برسق كبير است كه در سال 513 هجري قمري نقر شده است. موضوع آن دو فرمان (منع مردم از پوشيدن لباس ابريشمي) و (اجازه علف چراني به دامداران) است.

سنگ نبشته از قرن ششم- خرم آباد - ارتفاع 5/3 متر - تاريخ آن 513 هجري قمري است

تركان چاپلق- ازنا٬ لرستان

جاپلق (japelagh)يا معرب كلمه گاپله را مي توان يكي از مناطق مركزي ايران ناميد . جاپلق در ابتداء از شمال تا دشت ساوه و قم و از غرب تا حوالي همدان و از شرق به خوانسار و گلپايگان و از جنوب تا مناطق بختياري محدود مي شده است .

تركان ساكن جاپلق اين منطقه را چاپلق (chapelagh)يا (chaplagh)هم ميگويند .

مردم شهرستان ازنا آريايي و فارس و لهجة‌مردم آن فارسي اراكي که به آن گاپله ای هم می گویند مي باشد. اقلیت های ترک ، ارامنه، یهودی ، گرجی ،بختیاری و قشقایی در شهرستان ازنا زندگی میکنند که هرکدام تاریخی کهن از این خطه در سینه دارند . اين شهر قبلاً جزء حوزه عراق عجم ( استان مركزي ) قرار گرفته بود كه در دومين تقسيمات كشوري در سال ۱۳۱۷ متاسفانه جزء حوزه لرستان قرار گرفت .

تعداد زيادي از اقوام ترك به دنبال شاه اسماعيل صفوي به صورت قبيله اي در منطقه گاپله ساكن شده اند كه از آن مناطق مي توان به آشور آباد ، ‌كلبر ، ‌گل زرد ، ‌ده موسي ، ‌و لوزدر و … نام برد كه به علت گذشت زمان لهجه تركان گاپله با تركهاي آدربايجان در اكثر كلمات اختلاف دارد .

شدت فرهنگ تركي در جاپلق به حدي است كه حتي در شهرستان ازنا بسياري از افراد ترك زبان زندگي مي كنند و غالب كلمات نيز تركي مي باشد .